Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2012

Η τέχνη...


11/02/2012 (42)

«…προς τι αι γυναίκες να καλλιτεχνώσιν αφού η φύσις τας έπλασε [...] αληθή καλλιτεχνήματα;»

«…η μεγάλη τέχνη, ποίηση και μουσική, γλυπτική και ζωγραφική, μες τα γυναικεία χέρια ένα ζητά και μόνο: να ρίξει τις συνθήκες της σκλαβιάς μας, να πνίξει τις προλήψεις που κληρονομήσαμε»


Οι στατιστικές που αποδεικνύουν ότι ενώ οι γυναίκες αποτελούν το συντριπτικό ποσοστό των γυμνών, ως καλλιτέχνιδες αποτελούν μειοψηφία. Οι γυναίκες κατά τον 20ό αιώνα προσπάθησαν να περάσουν από το κάδρο του πίνακα πίσω από το καβαλέτο, δηλαδή διεκδίκησαν το δικαίωμα στην ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση, χωρίς όμως να μπορέσουν να ανατρέψουν αυτή την ανισότητα, που ισχύει στην συντριπτική πλειοψηφία των μουσείων και των χωρών. Ένας από τους βασικούς λόγους γι′ αυτό ήταν ότι οι γυναίκες στερούνταν τις βασικές προϋποθέσεις που χρειάζονται για να ενασχοληθούν με τις εικαστικές τέχνες -ένα από τα οποία ήταν η καλλιτεχνική εκπαίδευση.

Αν και από τα τέλη του 19ου αιώνα στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης επιτρέπονταν η φοίτηση στις σχολές Καλών Τεχνών, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να παρακολουθούν ξεχωριστά τμήματα -τουλάχιστον για τις τάξεις του γυμνού. Παραδόξως, μια από τις πρώτες χώρες της Ευρώπης όπου καταργήθηκε αυτός ο διαχωρισμός ήταν η Ελλάδα -παρόλο που κοινωνικά η γυναίκα υστερούσε σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Η θέση της γυναίκας στην τέχνη υπήρξε μέχρι το λυκαυγές του μοντερνισμού σταθερή: ήταν το θέμα του έργου ή η πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη. Τα παραδείγματα των γυναικών που κατόρθωσαν να γίνουν δημιουργοί καταστρατηγώντας αυτό τον κανόνα είναι ελάχιστα στην ευρωπαϊκή τέχνη από την Αναγέννηση μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Στην Ελλάδα από τον 1ο αιώνα μ.Χ. μέχρι τον 19ο αιώνα οι μαρτυρίες για γυναίκες δημιουργούς απουσιάζουν εντελώς. Η κοινωνική απομόνωση και ο αποκλεισμός από την εκπαίδευση, που επιβλήθηκε στις Ελληνίδες μέχρι τη σύσταση του Ελληνικού κράτους το 1830 τις στέρησε τη δυνατότητα για οποιαδήποτε καλλιτεχνική δραστηριότητα, πέρα από την ενασχόληση με τις διακοσμητικές τέχνες. Μετά το μέσον του 19ου αιώνα, ασφαλώς χάρη στη μίμηση δυτικών προτύπων, η στάση απέναντι στις γυναίκες που ασχολούνται με την τέχνη έγινε λιγότερο επικριτική, εφόσον βέβαια η δραστηριότητά τους αυτή δεν τις έβγαζε από τα όρια του κοινωνικώς αποδεκτού -δηλαδή τα όρια του σπιτιού τους.

Την εποχή εκείνη, η ερασιτεχνική ενασχόληση των γυναικών με την καλλιτεχνία, την «τοσούτον αρμοζομένη τη λεπτότητι της γυναικείας φύσεως», τύγχανε ευρείας αποδοχής. Σύμφωνα με τα στερεότυπα της εποχής «μόνον η καλλιτεχνία και ουχί η φιλοσοφία σχετίζεται πολύ με την γυναίκα», επειδή «αυτή επλάσθη, θα έλεγε τις, εξαιρετικώς δια να αισθάνηται· και επειδή το ιδεώδες της αισθήσεως είναι το ωραίον, αυτή επλάσθη προς εξυπηρέτησιν αυτού». Τα πρότυπα της εποχής δηλαδή όριζαν ότι η γυναίκα εκπροσωπούσε τον κόσμο του αισθήματος, από τον οποίο αναβλύζει η τέχνη, ενώ ο άνδρας τον κόσμο του πνεύματος.

Επειδή όμως θεωρείτο ότι η γυναίκα λειτουργεί με το αίσθημα και όχι με το πνεύμα, δεν μπορεί να παράγει υψηλά καλλιτεχνικά δημιουργήματα, παρά μόνο να αναπαράγει μιμητικά ήδη υπάρχουσες φόρμες -σύμφωνα με τα κείμενα της εποχής. Ως απόδειξη αναφέρονταν ότι στην ιστορία της τέχνης η γυναίκα «ουδέν μεν μέγα εν τη τέχνη παρήγαγεν, ιδιαίτατα όμως ηυδοκίμησεν εν τη μιμήσει, εν η μέγα ευρίσκει στάδιον ενεργείας η δεξιά προς το καλλιτεχνείν φύσις αυτή». Η γυναίκα λοιπόν θεωρείται ανίκανη για πρωτότυπη και υψηλή δημιουργία, καθώς της λείπει το στοιχείο της “μεγαλοφυΐας”.

Οι φεμινίστριες των αρχών του 20ού αιώνα δεν αντιτίθενται στη συλλογιστική αυτή που εξαίρει τη “Μεγαλοφυΐα”, αλλά τονίζουν ότι η απουσία γυναικείων ονομάτων από τη νοητή λίστα των Μεγάλων Καλλιτεχνών δεν οφείλεται στην απουσία μεγαλοφυΐας, αλλά στον κοινωνικό τους αποκλεισμό9, που κλείνει τη δίοδο προς την καλλιτεχνική ολοκλήρωση.

Στο επιχείρημα αυτό επανέρχεται και η Linda Nochlin, για την οποία η εξαίρεση των γυναικών από την καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι μία από τις βασικές αιτίες που τις στέρησαν το ρόλο της δημιουργού10. Η Nochlin, στο άρθρο της “Why Have There Been No Great Women Artists?” διαλύει τους μύθους γύρω από την Καλλιτεχνική Μεγαλοφυΐα, υποστηρίζοντας ότι ένας «Μεγάλος Καλλιτέχνης» δημιουργείται έπειτα από συστηματική εκπαίδευση και εξάσκηση. Η απαγόρευση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης ή βασικών παραμέτρων της -όπως είναι η μελέτη του γυμνού- ουσιαστικά στέρησαν από τις γυναίκες τη δυνατότητα της υπεροχής.

Το κείμενο είναι απόσπασμα άρθρου της Χριστίνας Γραμματικοπούλου από το http://interartive.org

THE WOMAN IS ART - Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...